مقاومت شکننده (تاریخ تحولات اجتماعی ایران از صفویه تا سالهای پس از انقلاب اسلامی) عنوان کتابی است به قلم جان فوران و ترجمه احمد تدین که موسسه خدمات فرهنگی رسا به چاپ رسانده است.
آنها که در حوزه جامعه شناسی انقلاب مطالعات تخصصی دارند با نام فوران بیگانه نیستند. وی استادیار جامعه شناسی دانشگاه کالیفرنیا در سانتاباربارا است. این کتاب با توجه به مباحث جاری جامعه شناسی توسعه ارزیابی جدیدی از رویارویی ایران با غرب در پرتو طیفی از نظریه های علوم اجتماعی و از جمله تئوری نظامهای جهانی ، وابستگی و فرهنگ سیاسی ارائه مینماید. جان فوران که بیش از دو دهه از عمر خویش را بروی تدوین مطالعات ایران و تئوری انقلابش هزینه نموده است با عرضه تلفیق تازه ای از تاریخ ایران ساختار اجتماعی ایران را حاصل تاریخ پویش داخلی و خارجی میداند بدین معنا که روابط نظامی و تجاری و سیاسی با غرب به گونه ای به ترتیبات اجتماعی شکل داده است که رشته نهضتهای مقاومت مردمی را به نمایش گذارده است. فوران معتقد است این مقاومتها بدان دلیل موفقیت نسبی داشته که بر زیربناهای اجتماعی شکننده ای استوار شده و قدرتهای خارجی مدام در امور داخلی دخالت داشته اند. وی بر این باور است انقلاب اسلامی1979 تنها در پرتو مطالعه تاریخ ایران فهم پذیر است.
آنها که در حوزه جامعه شناسی انقلاب مطالعات تخصصی دارند با نام فوران بیگانه نیستند. وی استادیار جامعه شناسی دانشگاه کالیفرنیا در سانتاباربارا است. این کتاب با توجه به مباحث جاری جامعه شناسی توسعه ارزیابی جدیدی از رویارویی ایران با غرب در پرتو طیفی از نظریه های علوم اجتماعی و از جمله تئوری نظامهای جهانی ، وابستگی و فرهنگ سیاسی ارائه مینماید. جان فوران که بیش از دو دهه از عمر خویش را بروی تدوین مطالعات ایران و تئوری انقلابش هزینه نموده است با عرضه تلفیق تازه ای از تاریخ ایران ساختار اجتماعی ایران را حاصل تاریخ پویش داخلی و خارجی میداند بدین معنا که روابط نظامی و تجاری و سیاسی با غرب به گونه ای به ترتیبات اجتماعی شکل داده است که رشته نهضتهای مقاومت مردمی را به نمایش گذارده است. فوران معتقد است این مقاومتها بدان دلیل موفقیت نسبی داشته که بر زیربناهای اجتماعی شکننده ای استوار شده و قدرتهای خارجی مدام در امور داخلی دخالت داشته اند. وی بر این باور است انقلاب اسلامی1979 تنها در پرتو مطالعه تاریخ ایران فهم پذیر است.
مقاومت شکننده با تدوین چارچوب بررسی تحولات اجتماعی ایران آغاز میگردد که ذیل آن به شرح نظریات توسعه نیافتگی، دولت و فرهنگ در دگرگونی اجتماعی و ارائه یک چارچوب تلفیقی میپردازد.
بخش نخستین کتاب به ساختار اجتماعی و دگرگونی اجتماعی ایران ماقبل سرمایه داری در فاصله 1500 تا 1800 م اشاره دارد. ماهیت دولت، ساختار اقتصادی دهه 1620م / 1000ش، بخش شبانکاره و بیابانگرد، بخش دهقانی، بخش شهری، بازرگانی خارجی، مفهومهای ایدئولوژیک و سیاسی در ایران عصر صفویه از جمله موضوعاتی است که مباحث آغازین اثر را مهیا مینماید و مخاطب را به غوری جدی تر در نحوه تحولات اجتماعی معاصر ایران هداست میکند.
فصل سوم به سنخهای تحول اجتماعی، کشمکشهای داخلی، روابط خارجی ، گرایشهای غیر دینی در اقتصاد سیاسی صفویه، ایران دوره افغانها، ایران دوره حکومت نادرشاه، ایران دوره کریمخان و روابط خارجی هرکدام از این ادوار تا روی کار آمدن دودمان قاجار میپردازد.
فصل چهارم و پنجم به تحولات اجتماعی دوره قاجار مربوط است و اینکه صورتبندی اجتماعی در طی 1800 تا 1914م به چه شکل بوده است آنچه که فوران آن را "در آستانه وابستگی" مینامد. مطالعه تطبیقی روابط اقتصادی و سیاست خارجی و تحولات داخلی، بخش کشاورزی، شهری و ایلی عشایری و نیز دولت، مخاطب را به یک جمع بندی درباره ماهیت وابستگی رهنمون مینماید.
جنبشهای عصر قاجار در فصل پنجم به تحلیل آمده است و کشمکشهای جانشینی، شکلهای گذاری، تلاشهای اصلاحگرایانه تا ماجرای تنباکو و روند حوادث مشروطیت از آن جمله است. وی درخصوص مشروطیت به نیروهای اجتماعی دخیل و سازمانهای ایدئولوژیک و فرهنگ مردمی میپردازد تا آنجا که به "انقلاب از بالا" ی رضاخان میرسد. وی نهایتا اهمیت نظری دوران قاجار را به مخاطب گوشزد میکند.
چهار فصل پایانی کتاب به ایران و تحوالات عصر پهلوی و بعد آن تعلق دارد. فوران دولت و اقتصاد دوره رضا شاه را ذیل عناوین فشردگی نیروها، استبداد نظامی، تجدد و غربگرایی، ساختار طبقاتی، وجوه تولید روستایی و شهری و شیوه های تولید و محدودیتهای توسعه و همینطور جایگاه ایران در نظام جهانی دهه1930م / 1310ش معطوف به جنبشهای اجتماعی تا کناره گیری رضا شاه بررسی مینماید.
برقراری دموکراسی، جدایی خواهی، ملی کردن و کودتا پارامترهای مهم فصل هفتم هستند که ذیل آنها به موضوعاتی همچون ایران در جنگ دوم جهانی، جنبشهای اجتماعی آذربایجان و کردستان، ماهیت جمهوریهای خودمختار، جنبش ملی کردن نفت، مصدق و ائتلافهای مردمی، اقتصاد سیاسی دوره مصدق و نهایتا کودتای1332ش اشاره میکند. وی این دوره را فرصت دومی میداند که از دست رفت!
فصل هشتم به موقعیت جدید وابستگی و توسعه سرمایه داری وابسته پهلوی دوم مرتبط است که آنها را زیر مباحث دیکتاتوری سلطنتی و پول نفت، ساختار طبقاتی، بخش کشاورزی و شبانکاره و سرمایه داری، تولید خرده کالایی و طبقات مختلط تا سمت و سوی حاشیه ای شدن ایران در نظام جهانی دنبال میکند.
در فصل نهم فوران به نظریه های انقلاب و بطور خاص انقلاب ایران نظر دارد. 15خرداد را یک سراغاز میشمارد و ائتلاف چند طبقه ای را استمرار آن میداند. وی با نظر به ائتلاف مردمی و تحلیل نظری انقلاب ایران به پاره ای ملاحظات درباره دولت و نظام جهانی میپردازد تا آنجا که به بررسی مقایسه ای انقلاب 57 نظر میکند.
فصل پایانی کتاب که ماحصل کار نیز هست یک بازبینی تئوریک درباره تاریخ تحول اجتماعی در ایران است.
به طور قطع میتوان اذعان داشت که بررسی رویدادهای اجتماعی-سیاسی-اقتصادی دوره حاضر و تحلیل علمی تر و دقیقتر روند حوادت و تحولات ایران دهه 90 جز با مطالعه و دقت نظر در آثاری همچون "مقاومت شکننده" مخدوش خواهد بود و پرنقصان. مقاومت شکننده اثری است که مانندش در قفسه جامعه شناسی سیاسی ایران محدود است و کم نظیر. مطالعه این کتاب مخاطب را با متدولوژی رهیافت تاریخی در تحولات اجتماعی-سیاسی آشنا مینماید و از سطح به ژرفا میکشاند. مقائمت شکننده هشدار دهنده این نکته است که تحولات اجتماعی جوامع و بطور ویژه ایران، سیال و در یک برایند مستمر تاریخی قابل فهم پذیری اند.
هیچ نظری موجود نیست:
ارسال یک نظر